Narada obywatelska dotycząca wprowadzenia strefy czystego transportu we Wrocławiu
W związku z utrzymującą się złą jakością powietrza we Wrocławiu w 2023 roku urząd miasta zainicjował konsultacje społeczne dotyczące potencjalnego wprowadzenia strefy czystego transportu. Odbyły się w dwóch etapach (pierwszy od 30 marca do 30 kwietnia i drugi od listopada do grudnia 2023 roku), a składały się na nie: spotkanie on-line, dwie debaty, spotkanie warsztatowe z dziećmi i młodzieżą, internetowy formularz konsultacyjny oraz – w drugim etapie – narada obywatelska.
Celem narady było wydanie opinii na temat propozycji wrocławskiego magistratu dotyczącej wprowadzenia strefy czystego transportu zmienionej po pierwszym etapie konsultacji. Zadaniem uczestniczących w niej osób było wypracowanie rekomendacji dotyczących zasięgu strefy, kryteriów wjazdu, harmonogramu wdrażania i rodzaju wyłączeń związanych z jej wprowadzeniem.
W naradzie wzięło udział 20 w większości losowo dobranych osób, z czego ponad połowę stanowiły osoby mieszkające we Wrocławiu, w tym na obszarze planowanej strefy. Na naradę składać się miały trzy kilkugodzinne spotkania, ale na wniosek jej uczestników i uczestniczek została wydłużona o jeden dzień.
Kontekst narady
Według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, we Wrocławiu w latach 2013-2022 tylko w 2020 roku nie przekroczono dopuszczalnych poziomów tlenków azotu (pochodzących z transportu) i to jedynie dlatego, że w trakcie pandemii COVID-19 zmalał ruch samochodowy. W 2022 roku tlenki azotu były największym problemem związanym z jakością powietrza w mieście.
Dyskusja na temat wprowadzenia strefy czystego powietrza we Wrocławiu rozpoczęła się w 2020 roku podczas panelu obywatelskiego poświęconego transportowi i była później kontynuowana przez organizacje pozarządowe oraz ruchy społeczne. Wiosną 2022 roku rada jednego z wrocławskich osiedli zaproponowała utworzenie strefy. Jednocześnie badania przeprowadzone w lipcu 2022 roku przez Research Collective pokazały, że 74% osób z Wrocławia popiera wprowadzenie takiej strefy, co było najwyższym wskaźnikiem poparcia wśród polskich miast. W 2023 roku urząd miasta uruchomił konsultacje społeczne na temat wprowadzenia strefy, a ich realizacją zajęła się Fundacja na Rzecz Studiów Europejskich.
Narada w skrócie
Skład narady
W skład narady o strefie czystego transportu weszło 20 osób. W większości zostały wybrane w drodze losowania na podstawie indywidualnych zgłoszeń. Skład grupy był zróżnicowany ze względu na płeć, wiek, miejsce zamieszkania i pogląd na priorytety w funkcjonowaniu miasta.
Do udziału w naradzie wybranych zostało:
- 12 osób mieszkających we Wrocławiu, z czego co najmniej 8 osób miało mieszkać na obszarze objętym proponowaną strefą czystego transportu;
- 2 osoby z uczelni wyższych wybrane spośród zgłoszonych przez wydziały lub instytuty naukowe;
- 4 osoby reprezentujące lokalne organizacje pozarządowe i ruchy społeczne, których działalność związana była z przedmiotem narady i których siedziba lub oddział znajdowały się na terenie Wrocławia, przy czym po równo miały być reprezentowane podmioty popierające wprowadzenie strefy, jak i jej przeciwne;
- 2 osoby wyznaczone przez Urząd Miejski Wrocławia.
Na naradę oprócz 20 osób uczestniczących zaproszone zostały również:
- tzw. strony – rekrutowane spośród ekspertów i ekspertek w przedmiocie narady, osób występujących w imieniu jednostek miejskich, a także przedstawicieli i przedstawicielek strony społecznej reprezentującej interesy różnych grup mieszkańców i mieszkanek Wrocławia;
- osoby obserwujące – zaproszone do udziału w naradzie bez możliwości zabierania głosu. Mogły to być osoby zajmujące się naukowo lub zawodowo tematyką narad obywatelskich, osoby wyznaczone przez wrocławskie organizacje pozarządowe niebiorące udziału w naradzie w roli stron oraz osoby zainteresowane realizacją narad w innych jednostkach administracyjnych niż Wrocław.
Przebieg narady
Spotkania narady odbyły się 18 i 25 listopada oraz 2 i 3 grudnia 2023 roku.
Podczas pierwszego spotkania omówiono cel i zasady narady, a następnie wstępnie przedyskutowano propozycję strefy czystego transportu we Wrocławiu. Częścią spotkania była prezentacja ekspercka o wpływie zanieczyszczeń powietrza pochodzących z transportu na zdrowie i życie ludzi. Towarzyszyła jej sesja pytań i odpowiedzi. Uczestnicy i uczestniczki narady mieli także możliwość zaproponować osoby, które chcieliby zaprosić na kolejne spotkania (tzw. strony), i kwestie, które chcieliby z nimi przedyskutować. Zawnioskowali również o przedłużenie czasu następnej narady i transmitowanie przebiegu przyszłych spotkań.
Drugie spotkanie wypełnione było prezentacjami i wystąpieniami stron (m.in. o stanie zanieczyszczenia powietrza we Wrocławiu, polityce transportowej i stanie komunikacji miejskiej itp.). Uczestnicy i uczestniczki narady mieli możliwość zadawania pytań i zgłaszania uwag do każdej przedstawionej na spotkaniu prezentacji. Spotkanie rozpoczęło się jednak od żywiołowej dyskusji na temat rejestrowania spotkań – wnioskowała o nie większość osób uczestniczących w naradzie, powołując się na potrzebę transparentności, jednak przy braku pełnej zgody organizatorzy nie przychylili się do tego postulatu. Podczas tego spotkania przegłosowano natomiast dodanie czwartego dnia narady – poświęconego w całości na głosowanie nad rekomendacjami.
Podczas trzeciego spotkania zaprezentowano uczestnikom i uczestniczkom stanowiska pisemne stron, które zostały o to poproszone, przedstawiono i omówiono kolejne prezentacje, a następnie przystąpiono do pracy nad rekomendacjami dotyczącymi strefy czystego transportu. Uczestnicy i uczestniczki w drodze głosowania zdecydowali, że ostateczne głosowanie nad rekomendacjami odbędzie się w sposób jawny.
W trakcie ostatniego spotkania uczestnicy i uczestniczki dyskutowali nad ostatecznym brzmieniem rekomendacji – niektóre usuwali, inne dodawali, modyfikowali lub doprecyzowywali. Następnie głosowali nad rekomendacjami w pięciu sekcjach tematycznych. W efekcie głosowania przyjęli łącznie 54 rekomendacje.
Efekty narady
Uczestnicy i uczestniczki nie uzyskali konsensusu co do kształtu, zasad i harmonogramu wdrażania strefy czystego powietrza we Wrocławiu. Wypracowane przez nich rekomendacje były niespójne, często wzajemnie sprzeczne. Po zakończeniu narady prezydent Wrocławia podjął decyzję, że miasto, aby zadecydować ws. strefy, potrzebuje więcej czasu na zebranie dodatkowych danych i symulacji eksperckich, szersze ich przedyskutowanie oraz dobór optymalnych narzędzi dla poprawy jakości powietrza w mieście.
Lekcje wyciągnięte z narady
Narada obywatelska dotycząca strefy czystego transportu we Wrocławiu była drugim etapem konsultacji dotyczących tego tematu. Organizatorzy zdecydowali się na formę narady, uważając, że w przypadku tak skomplikowanych zagadnień warto sięgnąć po metodę pozwalającą na większy namysł i pogłębioną dyskusję.
Sam temat narady wywołał spodziewane duże kontrowersje, również forma była kwestionowana i to w dość burzliwy sposób. Spotkaniom za każdym razem towarzyszyły manifestacje, ich przebieg był zakłócany, musiały być zabezpieczane przez policję i straż miejską. Samą formułę narady poddawano w wątpliwość (jako proces nietransparentny i wykluczający) i próbowano modyfikować (np. domagając się transmitowania jej przebiegu). Częściowo z powyższych powodów niektóre osoby biorące udział w naradzie opuszczały spotkania narady przed ich końcem i/lub nie wzięły udziału w ostatecznym głosowaniu nad rekomendacjami.